mijn kijk op

Nutteloze lichaamsdelen? - Over evolutie en ontwerp

Ergens op internet staat een artikel over 'goddelijk ontwerp'. Daaronder had zich een discussie ontsponnen tussen evolutionisten en creationisten (voor zover deze termen de lading dekken). Een evolutionist wierp triomfantelijk de vraag op: "Leg dan maar eens uit hoe onze blindedarm (het wormvormig aanhangsel of appendix vermiformis wordt in de volksmond 'blindedarm' genoemd), kleine teen, verstandskiezen, staartbeen en het absurd domme ontwerp van onze slokdarm vanuit de schepping is te verklaren?" Met andere woorden: sommige lichaamsdelen zitten op zo’n manier in elkaar, dat het veel aannemelijker is dat ze door een blind evolutieproces ontstaan zijn dan dat ze door een slimme Ontwerper gemaakt zijn. De evolutionist maakt echter een aantal cruciale denkfouten, die nader uiteengezet zullen worden.

Nutteloze lichaamsdelen?

• Nutteloze lichaamsdelen en 'dom ontwerp'
• Appendix en thymus: overbodige organen?
• Appendix
• Thymus
• Musculus plantaris: een nutteloze spier?
• Functie van het stuitje of staartbeen
• De kleine teen blaast haar partijtje mee
• Plica semilunaris
• Het ontwerp van de luchtpijp en de slokdarm
• Optimaal ontwerp
• Beter ontwerp?
• Water bij de wijn

Nutteloze lichaamsdelen en 'dom ontwerp'

Zoals in de inleiding opgemerkt is één van de belangrijkste evolutionistische argumenten tegen schepping, dat er bij het menselijk lichaam sprake is van 'dom ontwerp'. Ze zeggen dat er lichaamsdelen zijn die op zo’n manier in elkaar steken, dat het veel aannemelijker is dat ze door een blind evolutieproces ontstaan zijn dan dat een slimme Ontwerper deze bedacht heeft. De evolutionist maakt echter een cruciale denkfout. Sommige lichaamsdelen waarvan men aanvankelijk dacht dat ze (vrijwel) geen functie hadden, bleken later wel degelijk nuttig te zijn, bijvoorbeeld de thymus of zwezerik en appendix, het wormvormig aanhangsel van de blinde darm (in de volksmond wordt de appendix zelf 'blindedarm' genoemd wat in feite niet juist is).

Appendix en thymus: overbodige organen?

Appendix

In 2007 brachten wetenschappers van het Duke University Medical Center naar buiten dat de appendix niet -zoals vaak gedacht- een evolutionair overblijfsel is zonder functie.[1] Het orgaantje vormt een heuse voorraadkast voor goede darmbacteriën van waaruit de darm opnieuw voorzien kan worden van goede bacteriën als deze uit de darm verdwenen zijn, bijvoorbeeld na een langdurige aanval van diarree. De goede hygiëne en gezondheidszorg in de westerse wereld heeft de appendix wel minder belangrijk gemaakt. Dit is in overeenstemming met de waarneming dat het verwijderen van de appendix in de moderne samenleving geen waarneembare negatieve effecten heeft.[2]

Thymus

De thymus of zwezerik is een orgaan dat in de borstholte ligt en sterk ontwikkeld is bij kinderen, maar verschrompelt na de puberteit. Lange tijd nam men aan dat de thymus een (vrijwel) nutteloos orgaan is. Pas sinds men is gaan experimenteren met het verwijderen van de thymus, heeft men ontdekt dat het één van de belangrijkste organen in ons afweersysteem is. Het is te beschouwen als de centrale van de immuniteit.[3]

Deze voorbeelden tonen aan dat een orgaan dat overbodig lijkt, wel een functie kan hebben, alleen kennen we die dan (nog) niet.

Musculus plantaris: een nutteloze spier?

Een ander voorbeeld van een overbodig geacht lichaamsdeel, is de Musculus plantaris - een zogenaamde rudimentaire spier in de menselijke kuit. In de evolutionaire gemeenschap gaat het verhaal de ronde dat deze beenspier weliswaar gebruikt wordt voor het buigen van enkel en knie, maar de musculus gastrocnemius -een spier die ernaast ligt- kan deze taak honderden keren efficiënter uitvoeren. De spier is dan wel niet volstrekt nutteloos, maar men kan hem missen, zo wordt gesteld. Deze aanname zet een stop op verder onderzoek. Men vraagt zich helemaal niet meer af of deze spier wellicht een andere functie heeft.

Er zijn steeds meer aanwijzingen dat sommige van de kleinere spieren in ons lichaam die worden beschouwd als rudimentair, op basis van hun geringe omvang en zwakke contractiele kracht, in feite een sensorische functie hebben en geen motorische. De plantaris lijkt een zeer gespecialiseerde zintuiglijke spier te zijn, welke informatie geeft aan het centrale zenuwstelsel over de positie van de voet. Deze sensorische informatie is nodig is voor een optimale motoriek.[4]

Functie van het stuitje of staartbeen

Het stuitje of staartbeentje bestaat uit 4 tot 5 samengestelde wervels. Volgens de evolutietheorie heeft bij de mens de stuit zijn belangrijkste functie, het ondersteunen van de staart, reeds lang verloren. Het stuitje heeft gaandeweg een andere functie gekregen. Maar dit is geredeneerd vanuit een vooropgezet denkbeeld. De stuit heeft twee belangrijke functies en wel als aanhechtingspunt voor spieren als de gluteus maximus -de voornaamste spier in de billen- en tot op zekere hoogte ook als schokdemper. Dit is vanuit een ontwerpgedachte goed te verklaren; het heeft altijd al deze functie gehad, daar hoeft geen staart aan te pas te komen.

De kleine teen blaast haar partijtje mee

Er zijn mensen die van mening zijn dat de kleine teen geen nut heeft, omdat we er geen takken meer mee grijpen. Hierbij wordt over het hoofd gezien dat we alle tenen gebruiken -ook de kleine teen- om ons evenwicht te bewaren en rechtop te lopen.

Plica semilunaris

De slijmvliesplooi in de binnenste ooghoek, waar de twee traanpunten bijeenkomen, wordt de plica semilunaris genoemd. Het is dat kleine stukje roze weefsel in de hoek van je oog waar zich vaak korstjes verzamelen. Veel auteurs die geloven dat dit weefsel nutteloos is, speculeren dat het de overblijfselen van een derde ooglid, knipvlies of nictilerende membraan (membrana nictitans) zijn dat veel van onze verre voorouders gebruiken, maar ook 'andere' dieren tegenwoordig gebruiken, maar dat het in wezen niet functioneel meer is voor mensen. Het nictiterende membraan (van het Latijnse 'nictare' wat 'knipperen' betekent) is een transparant of doorschijnend derde ooglid dat bij sommige dieren aanwezig is en dat vanuit de mediale canthus over het oog kan worden getrokken ter bescherming en om het te bevochtigen met behoud van het gezichtsvermogen.

De plica semilunaris is echter niet een nutteloos overblijfsel uit een lang vervlogen evolutionair verleden. Het heeft een functie bij de beweging van het oog, het helpt om traanafvoer via het traanmeer (het gebied waar het traanvocht zich verzameld nadat het de oogbal bevochtigd heeft) te handhaven en om een grotere rotatie van de bol mogelijk te maken, want zonder de plica zou de conjunctiva (het bindvlies) zich rechtstreeks aan de oogbol hechten, waardoor zij in haar beweging wordt beperkt.[5/6]

Het ontwerp van de luchtpijp en de slokdarm

De slokdarm wordt door sommige mensen gezien als een voorbeeld van slecht ontwerp. Want waarom kruisen onze slokdarm en luchtpijp elkaar? Door deze ongelukkige constructie kan er voedsel in de luchtpijp komen, soms met dodelijk gevolg. Hoe kan een Schepper dit bedenken?

Optimaal ontwerp

Welnu, we moeten voor ogen houden dat optimaal ontwerp altijd een optimaal compromis is tussen concurrerende voorwaarden. Elk ontwerp heeft te maken met tegenstrijdige doelen en dus met een compromis. Optimale ontwerpen komen derhalve met het best mogelijke compromis, of zoals Stuart Burgess het uitdrukt:

Het is belangrijk om duidelijk te maken dat wanneer een systeem volledig optimaal ontwerp bezit, dit niet betekent dat de prestaties van iedere afzonderlijke functie optimaal zijn. Een systeem bezit volledig optimaal ontwerp als de prestaties van een groep van functies gemaximaliseerd is. In het ontwerp van een voertuig zijn bijvoorbeeld zuinigheid met brandstof en een krachtige motor tegenstrijdige functies en het is daarom onmogelijk om een auto te ontwerpen met het zuinigste brandstofverbruik en tegelijk de krachtigste motor. Een optimaal ontwerp voor een sportieve auto heeft de best mogelijke combinatie van brandstofverbruik en motorvermogen. Het gegeven dat een sportieve auto niet het best mogelijke brandstofverbruik of het hoogste motorvermogen heeft, wil nog niet zeggen dat de auto geen optimaal ontwerp is.[7]

Beter ontwerp?

De slokdarm (oesophagus) is ongeveer 25 cm en fungeert als transportbuis van de keelholte naar de maag. Door de peristaltische bewegingen wordt het voedsel in de slokdarm voortgestuwd in de richting van de maag. Hierbij sluiten het strotklepje (epiglottis) de luchtpijp en de huig de neusholte af. Dit gaat wel eens mis waardoor voedsel in het 'verkeerde keelgat' terechtkomt. Er zijn evolutionisten die van mening zijn dat het beter was geweest als er twee aparte buizen waren geweest: één voor het transport van voedsel en drinken naar de maag en één voor het transport van lucht naar de longen via de bronchi en de longblaasjes[8]. Dit 'betere' ontwerp leidt echter tot een aantal onoverkomelijke problemen, drie voorbeelden:

• Twee aparte transportbuizen in de nek betekent dat het erg moeilijk zou zijn om adem te halen wanneer je een sinus-infectie hebt. Verstopping van de neus zou een potentieel levensbedreigende situatie zijn, omdat dit het ademhalen enorm kan bemoeilijken of zelf onmogelijk maken. Bij twee volledig gescheiden systemen, is de neus immers de enige route waarlangs lucht naar de longen getransporteerd kan worden.
• Een ander probleem is het lozen van vloeistof dat per ongeluk in de longen terechtkomt. Het moet dan helemaal naar de neus omhooggestuwd worden, waarlangs het geloosd kan worden. Houd alvast maar zakdoeken bij de hand. Bij het huidige ontwerp hoeft het alleen maar naar de top van de luchtpijp vervoerd te worden, waarna het in de slokdarm verdwijnt en in de maag terechtkomt.
• Voorts gebruiken we onze mond en tong om geluid te produceren. Het geluid dat in het strottenhoofd wordt gemaakt moet worden omgevormd tot verstaanbare spraak, hetgeen plaatsvindt in de mond-, neus- en keelholte waarbij ook het gebit, de lippen, de wangen, het verhemelte en de tong een belangrijke rol spelen. Voor een duidelijk verstaanbare spraak moet elk van deze organen goed functioneren.[9]

Water bij de wijn

Optimale ontwerpen moeten met het best mogelijke compromis komen. Je moet als ontwerper altijd ergens water bij de wijn doen. Maar neemt nu eens het 'betere' ontwerp van de hierboven genoemde evolutionisten in gedachten. Met dit ontwerp zou de mens weliswaar een gescheiden systeem hebben, doch al met al zou het inferieur zijn. Je luchtpijp zou enkel verbonden zijn aan de neus met alle gevolgen van dien als je flink verkouden bent of een sinusinfectie oploopt. Om maar niet te beginnen over je spraak. Je zou klanken kunnen maken, maar deze niet kunnen omzetten tot verstaanbare spraak, tenzij de neus over bepaalde extra structuren zou beschikken. Dit zou weer betekenen dat de neus groter en onooglijker wordt; dit ontwerp zou dus ook flink moeten inleveren wat betreft schoonheid. Ook moet het gezicht veel langer worden om plaats te bieden aan deze extra structuren. Nee, je wordt er niet mooier op. Het eindresultaat is wanstaltig en het functioneert veel minder goed.

Noten:

1. Bollinger, R. R., A. S. Barbas, E. L. Bush, S. S. Lin, and W. Parker. 2007. Biofilms in the large bowel suggest an apparent function of the human vermiform appendix. Journal of Theoretical Biology 249: 826-831.
2. Het kon natuurlijk niet uitblijven dat de ontdekking dat de appendix vermiformis geen nutteloos relikwie van de evolutie is, voorzien zou worden van een evolutionistisch theoretische benadering. Dus twee jaar later verscheen in het Journal of Evolutionary Biology een artikel van William Parker van Duke University Medical Center met het verhaal dat de blindedarm 80 miljoen jaar oud is en door de natuur zelfs twee keer is uitgevonden. Alsof hij er zelf bij is geweest. (Smith HF, Fisher RE, Everett ML, Thomas AD, Bollinger RR, Parker W. Comparative anatomy and phylogenetic distribution of the mammalian cecal appendix. J Evol Biol. 2009 Oct;22(10):1984-99. doi: 10.1111/j.1420-9101.2009.01809.x. Epub 2009 Aug 12.)
3. J.A.M. Baar, C.A. Bastiaansen, A.A.F. Jochems: Anatomie & fysiologie. Bohn Stafleu van Loghum, tweede druk, 2007, p.33.
4. David N. Menton. The plantaris and the question of vestigial muscles in man. http://creation.com/plantaris-vestigial / Moore KL, Dalley AF, editors. Clinically Oriented Anatomy. 5. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2006. pp. 648–649.
5. Peter Gurney. Dawkins’ eye revisited. Journal of Creation 15(3):92–99, December 2001
6. Wikipedia. Plica semilunaris of conjunctiva. https://en.wikipedia.org/wiki/Plica_semilunaris_of_conjunctiva (ingezien op 5-1-2020)
7. Stuart Burgess. Ontwikkeling of ontwerp - Bewijs van doelbewust ontwerp en toegevoegde schoonheid in de natuur. Uitgeverij Medema, 2002, p.57.
8. Olshansky, S.J., B. Carnes, and R. Butler. 2001. If Humans Were Built to Last. Scientific American, March, 2001.
9. Rich Deem. Bad Designs in Biology? Why the "Best" Examples Are Bad. http://www.godandscience.org/evolution/designgonebad.html

Lees verder

• Evolutie als filosofisch argument tegen het naturalisme
• Nervus laryngeus recurrens: (geen) bewijs van slecht ontwerp
• Evolutie en geloof: evolutietheorie is een mythe, geen feit
• Objectieve morele waarden en het morele argument
• Zaadleider: bewijs van slecht ontwerp? – Richard Dawkins