mijn kijk op

Gevangenis soms nuttig ter preventie maar dom als vergelding

Als je aan drugs verslaafd bent en daardoor moet stelen, ben je in feite geen misdadiger maar heb je een medisch probleem. Indien je als kind bent verwaarloosd of het verkeerde voorbeeld hebt gekregen is het logisch dat er weinig van je terechtkomt. Als je psychische problemen hebt of zwakbegaafd bent, hoor je geholpen te worden. Daarom is het middeleeuws, onrechtvaardig en zinloos om iemand via gevangenisstraf te laten boeten voor crimineel gedrag, indien hij in feite slachtoffer is, van de ellende die hem is overkomen of aangeboren.

Schuld en straf

Schuld en straf zijn onwerkbare begrippen zegt jurist F.E. Frenkel reeds in Het Parool van 23 juni 1988. Als iemand ziek is geven we de zieke daarvan toch ook niet de schuld. Waarom geven we iemand dan wel de schuld van het feit dat “het kwaad” zich buiten zijn invloed om, in hem genesteld heeft. Het feit dat iemand dader van een misdrijf wordt, heeft te maken met omstandigheden en ontwikkelingen die hij niet zelf in de hand heeft, en dus niet zijn schuld kunnen zijn. Want iedereen die hevige honger heeft zal immers een brood stelen als dat de enige manier is om te overleven. Als je vader geen crimineel was en je moeder geen alcoholiste, is het als kind makkelijker om op het rechte pad te blijven. Dus word je, omdat je als kind verwaarloosd bent en het verkeerde voorbeeld kreeg, als volwassene gestraft voor de onkunde en onmacht van je opvoeders.

De situatie vandaag de dag

Het NH-Dagblad van 17-2-2018 schrijft dat de gevangenissen kampen met een toenemend aantal zwakbegaafde en verwarde gedetineerden. Zo'n 65% van de gevangenispopulatie bestaat uit personen met dergelijke psychische problemen. Wie wordt er wijzer van dat wij in onze samenleving mensen straffen voor tekortkomingen die ze in feite niet zijn aan te rekenen?!

Wat wij schuld noemen is, ook bij veel andere type veroordeelden, niets anders dan de incompetentie van de overtreder om te voldoen aan de eisen die de samenleving aan hem stelt. Als reactie daarop gaat de samenleving opzettelijk leed aan de overtreder toebrengen. Maar als incompetentie de oorzaak is van misdadig gedrag, welk nut heeft het dan om opzettelijk leed aan te brengen in de vorm van gevangenisstraf of erger. Rechters weten dat, en geven naast straf ook dikwijls een opgelegde behandeling. Bovendien is vele malen aangetoond dat mensen, vooral bij langdurige straffen, eerder slechter dan beter uit de gevangenis komen.

Positieve gevolgen van straf

Natuurlijk kent opsluiting, behalve hoofdzakelijk nadelen, ook positieve aspecten:

• Een eventueel slachtoffer van een misdrijf heeft vanzelfsprekend behoefte aan vergelding. Het is volkomen logisch dat die op wraak zint. In dat opzicht vervult gevangenisstraf inderdaad een positieve rol. Dat neemt niet weg dat de reden voor de wraakgevoelens ook vaak te maken heeft met onwetendheid en onbegrip. Degene die aan je kind heeft gezeten, is wellicht vroeger zelf slachtoffer van seksueel misbruik geweest. En zou het de wraakgevoelens ook niet kunnen temperen indien de veroorzaker de gelegenheid krijgt tot oprecht berouw en inkeer te komen? Dat lukt echter niet via vrijheidsberoving met als enige doel leed te berokkenen, want dat brengt de persoon eerder van kwaad tot erger.
• Straf schrikt af. Ongetwijfeld is het daarom zo dat veel misdrijven niet worden uitgevoerd vanwege de te verwachten straf. Hoewel misdrijven veroorzaakt door gebrek aan zelfbeheersing, alcoholgebruik, blinde woede en emotie, daardoor natuurlijk niet verminderen, want op dat moment wordt er niet meer aan de consequenties gedacht door de pleger.
• Preventie. Zolang iemand opgesloten zit, kan hij inderdaad geen kwaad doen, wordt beweerd en dat klopt ook. Maar is het niet veel slimmer en minder geldverspillend om te werken aan gedragsverandering en heropvoeding in plaats van simpele opsluiting.

Er bestaan geen goede of slechte mensen

De reden dat strafsoorten die uitsluitend leed te berokkenen onrechtvaardig en primitief zijn, heeft ermee te maken dat het hele leven onrechtvaardig is. Het is namelijk geen kunst om als "goed" te zijn, vanwege een gift aan een goed doel, als je rijk bent. En je bent ook heus geen goed mens als je keurig van je ouders hebt geleerd dat je niet mag stelen. Je bent eerder een goed mens als je van je ouders hebt geleerd dat je wel mag stelen, maar als volwassene toch het inzicht krijgt dat iets van een ander pikken fout is.

Gunstige ontwikkelingen

Zijn er gelukkig ook. Alternatieve straffen, voorwaardelijke straffen, het aparte kinderrecht, zijn er de bewijzen van dat we ons gelukkig niet meer volledig in de middeleeuwen bevinden. "Oog om oog, tand om tand" wordt blijkbaar minder vaak toegepast.

Lees verder

• Mens is product van ouders, opvoeding en omstandigheden
• Slachtoffer krijgt vaak onterecht de schuld van de ellende
• Waardoor je een goed mens, of een slecht mens bent geworden
• Eufemismen: slinkse verhullende woorden en beschrijvingen